GA EN téarma.ie ainm.ie dúchas.ie gaois.ie
Bunachar Logainmneacha na hÉireann Meitheal Logainm
Cuardach Brabhsáil Gluais Acmhainní Eolas
Gaeilge English
2024-10-09

Logainm an lae

Gleann Deimhis Thiar/​Glendeish West

baile fearainn
contaePort Láirge/​Waterford
barúntachtCois Abha Móire agus Cois Bhríde/​Coshmore and Coshbride
paróiste dlíLios Mór agus Maigh Cholpa/​Lismore and Mocollop
Tuilleadh

Fáilte

Fáilte go Bunachar Logainmneacha na hÉireann, arna fhorbairt ag Gaois, Fiontar & Scoil na Gaeilge (DCU) i bpáirt leis an mBrainse Logainmneacha (An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán). Tuilleadh eolais »
Nuachtlitir

Téama faoi thrácht

Sloinnte na Sean-Ghall, logainmneacha Béarla agus claochlú sa Chontae Ríoga. Baile Héin/Hayestown (logainm.ie #37704)

Dáta: 07/10/2024

Phléamar an logainm mealltach Béarla Holdenstown, Contae Chill Mhantáin, an tseachtain seo caite. Sula leanaimid orainn le tuilleadh samplaí dá leithéid i gContae na Mí, ní cás dúinn focal a rá faoi thionchar na nAngla-Normannach ar ainmneacha bailte fearainn i gcoitinne.

Nóta úsáide: I gcomhthéacs na hÉireann, ar ndóigh, is téarma seanbhunaithe é Angla-Normannach a thagraíonn don dream a d'ionsaigh an tír agus a lonnaigh ann ón 12ú go dtí an 15ú haois. Nuair a úsáidimidne in Éirinn an focal Angla-Normannach i dtaobh logainmneacha agus sloinnte ar nós Woodstock (Bodastóic) agus (le) White (de Faoite) is minic a chuirtear teangeolaithe soir, mar is mó go mór an taithí acusan ar Brl. Anglo-Norman mar a bheadh Angla-Normainnis .i. an leagan den Fhraincis a labhair na Normannaigh i Sasana! Is dosheachanta agus is dlisteanach an úsáid í. Ar a laghad ní bhíonn aon mhíthuiscint teangeolaíochta i gceist le Sean-Ghall na Gaeilge (.i. (teaghlach) Angla-Normannach a bhí iompaithe ar an nGaeilge agus ar an nGaelachas) murab ionann is Old English an Bhéarla.

Mar is eol go forleathan, is í an Ghaeilge is bunteanga d'fhormhór glan ainmneacha bailte fearainn na hÉireann. Ó thaobh na logainmneacha de bhunús Béarla de, is iad siúd a bhaineann le lonnaíocht na nAngla-Normannach is coitianta. Thairis sin, is ann dá lán logainmneacha Gaeilge a bhfuil ainmneacha pearsanta agus sloinnte de chuid na gcoilínithe seo le fáil iontu. Ach de bharr ghaelú iomlán na Sean-Ghall le linn an 14ú agus an 15ú haois -- tréimhse ina bhfuil bearna mhór san fhianaise stairiúil -- is deacair a bheith cinnte cé acu sa Bhéarla nó sa Ghaeilge a cumadh iad seo den chéad uair .i. leis na bunchoilínithe a labhair an Meán-Bhéarla nó lena sliocht siúd a labhair an Ghaeilge. Pé acu Gaeilge nó Béarla a mbunús, is fianaise an-láidir iad a leithéid de logainmneacha ar lonnaíocht Angla-Normannach. Ag seo dornán samplaí:

  • Baile an Bhuinneánaigh/Ballybunion "the town(land) of An Buinneánach" [ina gciallaíonn An Buinneánach 'duine dar sloinne Buinneán'] < AN Bunyan (logainm.ie #24000) i gContae Chiarraí; 
  • Baile na bPiarsach/Ballynapierce "the town(land) of Na Piarsaigh" ['na daoine dar sloinne Piaras'] < AN Piers (logainm.ie #52449) i gContae Loch Garman; 
  • Baile an Phrútaigh 'the town(land) of An Prútach' ['an duine dar sloinne Prút'] < AN (le) Prout (Proud inniu), béarlaithe mar Ballyfruit (logainm.ie #21653) i gContae na Gaillimhe agus Ballyfroota (logainm.ie #30938) i gContae Luimnigh; an sloinne céanna le fáil i Proudstown (logainm.ie #38036) i gContae na Mí; 
  • Baile an Bhrúnaigh/Ballinvronig "the town(land) of An Brúnach" ['an duine dar sloinne de Brún'] < AN le Brun (Browne inniu) (logainm.ie #10957) i gContae Chorcaí;  
  • Baile an Chantúnaigh/Ballahantouragh "the town(land) of An Cantúnach" ['duine dar sloinne Cantún (ionann is Condún in áiteanna eile)'] < AN de Caunteton (Condon inniu) (logainm.ie #24626) i gContae Chiarraí;
  • Baile an Bhairínigh/Ballyvarring "the town(land) of An Bairíneach" ['an duine dar sloinne Bairín'] < AN Warin/de Warene (Warren, Waring inniu)'] (logainm.ie #27605) i gContae Chill Chainnigh; 
  • Baile an Fhaoitigh "the town(land) of An Faoiteach" ['an duine dar sloinne de Faoite'] < AN (le) White, béarlaithe mar Ballineetig i gContae Chiarraí (logainm.ie #22633) agus mar Ballyneety i gContaetha Luimnigh (logainm.ie #31202), Thiobraid Árann (logainm.ie #47369), Phort Láirge (logainm.ie #50149) agus Mhaigh Eo (logainm.ie #34111); 
  • Baile an Bhriotaigh "the town(land) of An Briotach" ['an duine dar sloinne Briot'] < AN Bret (Brett/Britt inniu), béarlaithe mar Ballinbrittig i gContae Chorcaí (logainm.ie #12175), Ballybrit i gContae na Gaillimhe (logainm.ie #18678) agus mar Ballybritt i gContae Uíbh Fhailí (logainm.ie #41735); 
  • Baile an Hídigh/Ballyhide "the town(land) of An Hídeach" ['an duine dar sloinne Híde, de hÍde'] < AN (de la) Hyde (logainm.ie #28870) i gContae Laoise. 

Níl anseo ach sampla fíorbheag, ach léiríonn sé cé chomh heasnamhach is a bheadh taighde ar bith ar phatrúin lonnaíochta na nAngla-Normannach nach gcuirfeadh na logainmneacha Gaeilge seo san áireamh. Cuir i gcás tuaisceart Chontae Loch Garman: is in ainmneacha Gaeilge na mbailte fearainn amháin is féidir lorg na nAngla-Normannach a rianú, mar nach bhfuil sna leaganacha Béarla sa chuid sin den chontae ach cumadóireacht de chuid na Nua-Ghall ó 1600 i leith -- nó neachtar acu aistriúcháin ón nGaeilge -- agus dá bhrí sin níl aon mhaitheas iontu mar chomhartha ar lonnaíocht Angla-Normannach (féach Logainmneacha na hÉireann IV: Ainmneacha na mbailte fearainn, Co. Loch Garman).
Ach é sin ráite, ní gá a rá go bhfuil bunús Angla-Normannach leis na céadta logainmneacha Béarla eile laistigh den tsean-Pháil. Faoi mar a luamar an tseachtain seo caite, ní foláir a bheith an-cháiréiseach agus an fhianaise seo á meas, mar tá cuid mhaith de na logainmneacha seo a chuirfeadh duine ar strae. Cuir i gcás an sampla beag seo a leanas de logainmneacha Béarla as Contae na Mí a thaispeánann sloinnte Angla-Normannacha, cinnte, ach iad sin curtha as aithne nó measctha le sloinnte eile:

  • Is amhlaidh a thagraíonn an logainm aisteach Alexander Reid (logainm.ie #38567) ón sloinne (nó ón ainm pearsanta) Ellis ('Elyston Rede' (1419)) ó cheart;
  • Barfordstown (logainm.ie #38085) < Barefoot ('Barfotestoun' (1402));
  • Gernonstown (logainm.ie #38740) < Garland ('Garlandston' (1575));
  • Jarretstown (logainm.ie #37782) < Gerard ('Gerardston' (1393));
  • Harlinstown (logainm.ie #38714) < Harden ('Hardinston' (1625));
  • Harmanstown (logainm.ie #38749) < Hardiman ('Hardemanestoun' (1432));
  • Harlockstown (logainm.ie #37983) < Harlet ('Harletteston' (c.1540)); 
  • Oristown (logainm.ie #38324) < Over ('Overeston' (1536));
  • Ringlestown (logainm.ie #106106) < Ringer ('Ryngereston' (1387)).
  • Tremblestown (logainm.ie #39257) < Trymlett ('Tremeletestoun' (1393)); 
  • Hayestown (par. Chúil Mhaoilín) (logainm.ie #37704) < Hayne ('Heynestoun' (1401)).

Arís, níl anseo ach rogha beag as aon chontae amháin de chuid na sean-Pháile. Ach is léir go bhfuil an tábhacht chéanna ag baint le miontaighde a dhéanamh ar logainmneacha de bhunús Béarla is atá i gcás logainmneacha Gaeilge, ar eagla go nglacfaí le foirmeacha claochlaithe an lae inniu mar fhianaise bhréige i gcúrsaí staire, seandálaíochta agus mar sin de.

Conchubhar Ó Crualaoich & Aindí Mac Giolla Chomhghaill

Breis téamaí

Ar an suíomh seo

Brabhsáil Léarscáil idirghníomhach d'aonaid gheografacha riaracháin na hÉireann. Gluais Léarscáileanna dáileacháin na bhfocal coitianta i logainmneacha na hÉireann. Acmhainní Ábhar teagaisc, orduithe logainmneacha an rialtais agus acmhainní logainmníochta eile.

Suíomhanna gaolta

Cartlann Fuaime Cartlann de thaifeadtaí logainmneacha de chuid an Bhrainse Logainmneacha. Meitheal Logainm.ie Uirlis sluafhoinsithe chun mionainmneacha áitiúla a bhailiú.